Pesah (Hamursuz) Bayramı, İsrailoğullarının Şaloş Regalim (Üç hac bayramları: Pesah, Şavuot, Sukot) bayramlarının ilkidir. İsrailoğullarının Mısır’daki esaretten Moşe Rabenu (Hz. Musa) önderliğinde kurtuluşunu simgeler ve o günü anmak için kutlanır.

İsrailoğulları, Mısır’da firavunların kölesi olarak ağır işlerde (Piramitlerin yapımında çalıştırıldıkları iddia edilir) çalıştırılmışlardır. Moşe Rabenu, özgürlükleri ve gelenekleri kısıtlanan İsrailoğullarını kurtarması için Rab tarafından görevlendirilmiştir. Moşe Rabenu, İsrailoğullarını Firavun’un zulmünden kurtararak, Rab’bin de yardımıyla Mısır’dan çıkarmayı başarmıştır. Pesah (פסח), İbranice’de “atlama” anlamına gelmektedir.

Tora (Tevrat)’daki anlatıma göre; Moşe Rabenu, Firavun’dan İsrailoğullarının Mısır’dan çıkmasına izin vermesini istemiş, ancak Firavun her defasında verdiği sözden vazgeçmiş. Rab de, Firavun’un verdiği sözleri tutmaması yüzünden Mısırlıların başına birçok bela musallat etmiştir (1). Firavun’un İsrailoğullarını salmak için verdiği sözleri tutmaması üzerine Rab, Moşe Rabenu’dan İsrailoğullarına her hane sahibinin kurban kesmesini ve kesilen kurbanın kanını kapının üzerine sürmesini söylemesini emretmiştir.

“Ve Rab Mısır diyarında Moşe ve Aaron (Harun)’a dedi: Bu ay size ayların başlangıcı olacak; size senenin ilk ayı olacaktır. İsrail’in bütün cemaatine söyleyin: Bu ayın onunda her biri kendilerine bir kuzu, atalarının evlerine göre bir eve bir kuzu alacaklar; eğer bir kuzu için ev küçükse, kendisi ve evine en yakın komşusu canların sayısına göre bir tane alsınlar; kuzu için her birinin yemesine göre hesap edeceksiniz. Kuzunuz kusursuz, erkek, bir yıllık olacak; kendinize koyunlardan yahut keçilerden alacaksınız. Onu bu ayın on dördüncü gününe kadar saklayacaksınız ve İsrail cemaatinin bütün cumhuru onu akşam üstü boğazlayacaklar. Kandan alacaklar ve onu içlerinde yiyecekleri evlerin iki kapı süvesi üzerine ve üst eşiği üzerine sürecekler. O gece ateşte kebap olmuş eti ve mayasız ekmek yiyecekler; onu acı otlarla yiyecekler.” (Çıkış 12:1-8)

Rab, İsrailoğulları’na Mısır’dan kaçışı/özgürlüğü müjdelemiş ve kapılarına sürdükleri kan sayesinde onlara (İsrailoğulları) zarar vermeden ilk doğan Mısırlıları helak edeceğini şu sözlerle belirtmiştir:

“O gece Mısır diyarından geçeceğim ve insandan hayvana kadar bütün ilk doğanları vuracağım; Mısır’ın ilahlarına hükümler yapacağım; ben Rabb’im. Ve sizin bulunduğunuz evler üzerindeki kan size alâmet olacak; kanı görünce üzerinden geçeceğim ve Mısır diyarını vurduğum zaman helak etmek için sizde bela olmayacak.” (Çıkış 12:12-13)

Rab, bu günün anılma günü olmasını ve gelecek nesillerin bayram olarak kutlamasını emretmiştir (2). İsrailoğulları’nın nesiller boyu anması gereken bir mitsvadır (3). Rab tarafından İsrailoğullarına Tora’nın verilmesi için öncelikle özgür olması gerekliydi. Bu gün de özgürlüğün simgesi olarak her yıl sevinçle kutlanır. Günümüzde, Bet Hamikdaş (Süleyman Mabedi)’ın olmaması nedeniyle kurban ritüeli yerine getirilmemektedir.

Pesah Bayramı, İsrailoğulları açısından ne kadar değere sahip bir mitsva ise, evlilik de aynı şekilde çok önemlidir. Öyle ki, evlilik kelimesinin İbranice’deki karşılığı “kutsanma” anlamına gelen קדושין (kiduşin) şeklindedir. Dinsel bir emir olarak kabul görülen evlilik, her gencin yerine getirmekle yükümlü olduğu bir görevdir. Dinsel bağlılığı sağladığına inanılan evlilik, aynı zamanda mutluluğun da kaynağıdır. Evlilik törenindeki her uygulama dinsel bir simgedir. Yahudiliğin mistik yorumu olan Kabalist düşüncede de evlilik kutsaldır. Kabala’nın önemli kitaplarından olan Zohar’a göre; semadan gelen ruh bir erkek, bir dişi olmak üzere iki kısımdan oluşur ve değişik iki bedene girer. Bunlar uygun olduğu takdirde birleşirler (4). Ancak, Eseniler (M.Ö.II-M.S.I yy) denilen İsrailoğulları topluluğu ise evliliği bu kadar kutsallaştırmamıştır. Evliliği zorunlu olmadıkça (sadece üremek için) tercih etmemişlerdir. Bu sebeple nüfus kaybına uğramış ve yok olmuşlardır.

Hem Pesah hem de evliliğin kutsallığı göz önünde bulundurulunca “Ne evlenmemiş kız ne de kutlanmamış Hamursuz Bayramı” şeklinde bir Yahudi atasözü meydana gelmiş.

(1) Tanrı’nın Mısırlılar üzerine musallat ettiği belalar için, Tevrat’ın Çıkış bölümündeki 6-11 arasındaki baplarına bakabilirsiniz.
(2) Kitab-ı Mukaddes, Çıkış, 12:14.
(3) İsrailoğullarının yerine getirmekle yükümlü olduğu emir/kural.
(4) Yusuf Besalel, Yahudi Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul 2001, s. 164.